Entrevista a Óscar Raña

Graduado en Belas Artes e cun mestrado de Libro Ilustrado e Animación en Pontevedra, Óscar Raña séntese atraído polo cómic experimental e a abstracción. O seu traballo aproxímase aos contornos da pintura achegándoa a outras disciplinas, tratando de cuestionar os estereotipos para moverse no transfronteirizo, conectar as técnicas e diluír os patróns plásticos establecidos. Así, practica o exercicio creativo desde unha posición de procura, onde a ironía súmase á intención de expor interrogantes sobre o papel da arte e a cultura no contexto actual.

Autoeditou diversos fanzines como Tensión Añadida (2017), Hu-pink (2018), HE-HE (con Cynthia Alfonso, 2018) e Ojos de nada (2019). Participou en antoloxías como Hoodoo Voodoo (Fosfatina), Supertowers de Vincent Fritz o Anomaly #25, para a editorial do mesmo nome. Tamén publicou Uno, dos; uno, dos (2017) e MANGY MUTT (o seu primeiro cómic longo, 2019), ambos para a editorial Fosfatina. Participou en diversas exposicións, a saber: Feliz en tu día (Halcón Milenario, Vigo, 2016), Wunderkinder (Swinton&Grant, Madrid, 2017), Squeeze-Oh (Viñetas dende o Atlántico, A Coruña (2018), Xa foi (mais é) (a súa primeira mostra individual na sala Alterarte, 2019). Paralelamente, compaxina proxectos de deseño e ilustración co seu labor en RAPAPAWN, estudo de animación experimental que comparte xunto a Cynthia Alfonso. Como parte deste colectivo, tivo a oportunidade de traballar en diversos proxectos para bandas internacionais como Holy Fuck ou Dan Deacon, así como con figuras como Susan Rogers (técnico de son de Prince, WePresent, 2018). Tamén con Rapapawn expuxo en mostras colectivas como Mountain Analogue no marco do Poetry Festival of Seattle (2019) ou DEMO comisariada por It’s Nice that, Amsterdam (2019). Forma parte das bandas musicais Tulip, Dois e Seda.

O pictórico é unha constante na túa obra. Desde aí, expós tanto proxectos de ilustración e cómic coma pezas audiovisuais, ademais de manter o teu traballo sobre lenzo. En que momento decides conectar todas estas disciplinas?

Non podo dicir exactamente cando sucede isto. Creo que é un propósito que se vai fraguando en min practicamente desde que empecei a debuxar. Cando me atopo no medio dun proxecto, do tipo que sexa, intento non perder nunca de vista un certo espazo común onde poder citar ás disciplinas e técnicas que me interesan, por moi distantes entre si que poidan considerarse a priori. Subverter esas fronteiras xerarquizadoras paréceme, sinxelamente, algo moi san.

Que achegan estas conexións e de que modo enriquecen os proxectos?

Dalgún modo, configuran unha gran dimensión de posibilidades de concreción e desenvolvemento formais que de seu xa transfire un interese singular tanto ao proceso creativo como ao resultado. O positivo é que, desde esta formulación, conséguese disipar calquera trazo de primacía dunha arte ou disciplina fronte a outra(s).

É moi interesante a relación entre cor e forma no teu traballo, o modo en que ambos se sintetizan e adaptan. Como expós o proceso compositivo?

Trátase de buscar equilibrios e harmonías entre os distintos elementos que interactúan no plano, partindo de intereses formalistas. Compor moitas veces é xogar coa gráfica; darse a unha cadencia de traballo que se vai tecendo sobre a marcha, libremente, buscando sempre que non existan unhas pautas preestablecidas demasiado ríxidas que condicionen en exceso esta labor.

En canto á elección de cores, estas adoitan ser primarias ou secundarias, móstranse planas e a súa combinación establece un xogo de tensións e contrastes. Que che interesa destas relacións cromáticas?

O criterio de selección da cor adoita ir ligado ao que me interesa plasmar en cada momento: desde un ambiente ou personaxe concreto até unha determinada interacción entre formas xeométricas. Dependendo da formulación en cuestión, escollo unha paleta ou outra, buscando sempre una certa coherencia que arme a composición visualmente e interpele ao espectador con forza.

Falas da interacción coa xeometría, que está moi presente nas túas obras. Ten moito que ver coa abstracción xeométrica de artistas como Frank Stella, pero tamén co lirismo de Sonia ou Robert Delaunay.

Son artistas que me interesaron moito no seu día. Atráeme, sobre todo, o purismo da primeira etapa de Stella, quen á súa vez se interesou moito por Delaunay… O certo é que a día de hoxe procuro non determe demasiado en referentes marcados, nin facer cousas “á maneira de”. Con isto non quero dicir que non exista un amplo espectro de influencias operando de fondo antes e durante o proceso creativo; simplemente tento que estas aparezan na obra dun modo natural, pouco premeditado, e que sexa o espectador quen as detecte.

Tamén hai un xogo coas dimensións nas túas imaxes; algunhas formas intégranse dentro doutras ou dialogan co espazo a través de pequenos xestos que nos asoman ao 3D.

Adoito expor estes achegamentos ao 3D con certa ironía. Moitas veces, trátase de recrear un 3D pouco “normativo”, glitcheado, que oscila lixeiramente entre o informe e o xeométrico. Son tamén correspondencias referidas á distancia existente entre a miña metodoloxía e os usos de determinados programas de deseño 3D que están tan en boga a día de hoxe.

En moitos casos, dáse unha poética na imaxe que parece sosterse entre o acontecemento, o que está a piques de suceder, e ese momento anterior en que todo se conxela. Dá a impresión de que ese xogo 2D-3D incentiva esta sensación.

O xogo co volume é clave. En ocasións, interésame despistar ao espectador/lector, mesturando nunha mesma composición elementos representados en clave tridimensional e bidimensional: as sombras perfilan a silueta de determinados corpos, pero auséntanse noutros, a pesar de compartir todos eles a mesma lóxica en termos de iluminación/espazo. Pérdese así a noción orientadora que permite diferenciar con claridade onde se sitúan as figuras e o fondo, así como cal é o volume real das distintas formas. A ambigüidade, neste sentido, é esencial.

A túa experiencia coas artes gráficas percíbese na pintura e o debuxo, no modo de traballar os espazos baleiros, no minimalismo e a limpeza formal. Esta idea quedou clara en varias das pezas que mostraches na exposición Xa foi (mais é) da Sala Alterarte do campus de Ourense. Comentabas nesa ocasión que adaptaches ao soporte pictórico algunhas das túas obras gráficas. Como son eses procesos?

A idea consistía en trasladar unha serie de deseños concibidos dixitalmente ao soporte pictórico, centrándome no aspecto procesual. Ditas imaxes están compostas por formas que puiden obter grazas unicamente á intervención de determinadas ferramentas de edición dixital. Ao levalas ao lenzo, as composicións adquiren unha dimensión plástica impoñente que as libera de calquera dependencia do dixital. Á súa vez, o rastro manual apareceu inevitablemente no resultado, conferíndolle unha idiosincrasia que non estaba presente nos deseños orixinais. Este xogo en si mesmo convida a pensar o status irresolto da pintura, a súa relación actual coa tecnoloxía e a medida en que a súa condición plástica segue vixente e operativa.

Compaxinas os teus proxectos persoais co teu traballo en RAPAPAWN, estudo de animación experimental que compartes con Cynthia Alfonso. Fálanos deste colectivo.

Cynthia e eu abordamos unha metodoloxía que se quere afastar dos estándares da animación convencional, en pos de conclusións estéticas máis próximas ao campo artístico. A pantalla funciona a modo de lenzo, e a xeometría, a cor e a forma tórnanse de novo temas centrais. Dito isto, non nos importa que haxa unha certa desorde ou imperfección presentes na escena, ao contrario, cremos que iso pode enriquecer o resultado. Traballamos fotograma a fotograma, de maneira dixital pero con pulso artesanal, recorrendo eventualmente á risografía, técnica de impresión idónea á hora de enriquecer a textura dos debuxos.

As vosas animacións en loop móstranse como pequenas engrenaxes visuais, onde a pintura de novo está moi presente. Teñen unha entoación lúdica que en certo xeito lembra aos xogos de construción máis primarios.

O lúdico conxúgase cun elemento hipnótico que devén da repetición infinita dunha determinada coreografía de formas. Moitas veces son bucles que espremen unha idea estética concreta, a cal pode estar tamén asociada (ou non) ao pictórico desde unha preocupación conceptual en torno ao papel e a situación da pintura no noso contexto.

Antes facías alusión ao status irresolto da pintura e agora volves un pouco sobre esta idea. Que rol dirías que ocupa o pictórico na actualidade?

Diría que ocupa un rol fundamental. A pesar dos recorrentes vaticinios sobre a súa desaparición, a pintura persiste con forza no noso imaxinario. O seu campo expandido e a irrupción irreversible do dixital na vida artística propiciaron o xurdimento dunha pluralidade de linguaxes relacionadas co pictórico que nutre á disciplina dunha capacidade comunicativa moi potente, e inxéctaa nos estratos máis diversos: cinema, moda, deseño, cómic, etc. Este carácter rizomático fai que a día de hoxe as contornos da pintura sexan verdadeiramente difíciles de acoutar; por iso resúltame tan atractivo xogar a sondala e cuestionala.

Editaches e publicaches varios cómics experimentais. Son cómics que rompen as estruturas narrativas clásicas, asumindo retos que propoñen novas experiencias estéticas e conceptuais. Que códigos recolles da tradición e en que te distancias dela?

Existe un claro compoñente tradicional nos meus cómics que ten que ver co método de lectura convencional que propoñen (horizontal, de esquerda a dereita, etc.), a inserción das viñetas no marco da páxina, o estilo figurativo que incumbe a certos personaxes ou representacións, etc. O que sitúa o resultado nunha esfera quizais non tan tradicional é o tratamento das devanditos engrenaxes; a súa resignificación, o uso da abstracción como eixo esencial no despregamento visual das formas, así como s ensamblaxe de imaxes ao que me remito á hora de conferirlle un sentido ás páxinas, moitas veces de orde asociativa ou simbólica, en lugar de meramente narrativa.

As alusións á cultura popular conxúganse con preocupacións sobre o propio estado da arte contemporánea ou chiscadelas a determinadas obras ou artistas. Hai diferentes niveis de lectura?

Así é. Interésame, nestes casos, facer fincapé na dicotomía que parece persistir a día de hoxe entre arte e cultura popular, así como entre arte contemporánea e cómic. Lonxe de ofrecer unha ou outra diagnose, a miña intención pasa por suxerir e expor incógnitas ao redor das dificultades que entraña este conflito, apuntando con certa esperanza a un horizonte (quizais utópico, de momento) onde sexa posible a consolidación dunha relación vital e equitativa entre o estrato popular e o artístico.

A colación disto que comentas, nalgunha ocasión tamén falaches da desconexión dalgúns museos co que significa a arte, ou da súa incapacidade para facela chegar ao público. O teu traballo móvese dentro de diversas disciplinas e mercados (a propio da arte, o editorial, incluso o da música…). Desde esta perspectiva, cal é a túa visión global sobre o espazo que ocupa a cultura?

Moi ao meu pesar, a miña visión agora mesmo non é precisamente optimista. Parece que xa non se entende arte ou cultura sen crise. Teño a impresión de que hoxe en día toda acción artística corre o risco de desaparecer no tempo sen que chegue a producirse unha toma de conciencia colectiva que posibilite a súa preservación, e é unha pena, porque talento e iniciativa non faltan en ningures. Desexaría que puidésemos saír reforzados deste estado de alarma cultural indefinido no que nos atopamos, pero son escéptico.

Estase a falar moito estes días, por mor da crise da Covid-19, da posibilidade de abordala como unha oportunidade para deixar de pór o foco no produtivismo e comezar a trazar relacións de proximidade; de xerar proxectos sustentables.

Penso que é cara a onde hai que ir. O que vexo difícil é que se produza un cambio auténtico de paradigma. Temo que todo quede nun parche temporal (partindo de que haxa parche) e que en canto se restaure unha “normalidade” o máis próxima posible á anterior, os mecanismos económico-laborais de sempre impóñanse.

Moitas grazas Óscar!