Mar Ramón Soriano basea a súa investigación e práctica artística na exploración dos elementos cotiáns, aos que outorga novos significados para chamar a atención sobre as súas posibilidades expresivas e conceptuais, incorporándoos a outros materiais como a cerámica e o téxtil. Así, as súas obras formúlanse coma unha ensamblaxe continua onde o diálogo entre o brando, o duro, o coñecido e o extraño conforman un conxunto que pretende facernos cómplices do noso propio corpo, desmontar os roles e estereotipos de xénero e reflexionar sobre cuestións como a intimidade, a protección e o fogar.
Actualmente compaxina a súa práctica artística coa labor investigadora como doutoranda da Facultade de Belas Artes de Pontevedra. A súa obra puido verse en ciudades como Vigo, Pontevedra, Santiago de Compostela ou Córdoba. Foi beneficiaria de recoñecementos como o 2º Premio Xuventude Crea de Artes Plásticas e ten participado en proxectos como o V Encontro de Artistas Novos da Cidade da Cultura, Santiago de Compostela 2015.
Traballas con obxectos e materiais cotiáns, que habitualmente pasan desapercibidos. Así desvelas a súa utilidade dentro da práctica artística. Cando se inicia a túa atracción por estes materiais e cal é o teu modo de outorgarlles novos significados?
Durante a carreira comecei a fixarme máis en todos os obxectos que tiña ao redor, interesábame moito como pasaban desapercibidos, son obxectos que levan unha carga de deseño detrás pero nós non reparamos neles polo comúns que son ou por estar aí día a día. Estamos rodeados de cousas moi estéticas e descontextualizalas fai que reparemos realmente no plásticas que son.
Ademais do tema estético, estes obxectos están cargados de connotacións, fan referencia tanto á memoria, aos procesos cotiáns, ao corpo, etc. Conteñen moita información de como é a nosa sociedade e, por tanto, da nosa política. Así que ao ir combinando certos elementos vanse contaminando os uns aos outros xerando novas lecturas.
Outro elemento común na túa obra é o téxtil, que na historia da arte estivo ligado ao feminino, o brando, o maleable, tanto desde unha postura reivindicativa como desde a aceptación do concepto. Como entendes a incorporación deste material?
Sinto atracción por estes materiais que non responden á escultura canónica, como pode ser a tala en pedra, madeira, ou metal. Por tanto a cerámica, o téxtil e os obxectos cotiáns conforman dalgunha maneira o meu imaxinario plástico.
O téxtil ten unha carga de xénero moi potente, as artistas valéronse del, reinventárono e revalorizárono, polo que me aproveito de todas estas connotacións. Nas miñas esculturas o corpo adoita ser protagonista, un corpo brando, aberto, andróxino. Por tanto este material, sumado á paleta de cores que adoito utilizar en tons rosados, fai unha referencia moi clara e facilmente perceptible.
Ademais está a cerámica que, combinada co tecido, establece unha dicotomía entre o duro e o brando, á vez que convida a cuestionar os conceptos de resistencia e fraxilidade. Isto xera unha tensión contida que se aprecia en moitas das túas pezas, que parecese que fosen crebarse en calquera momento.
Efectivamente xogo con esta dicotomía, o brando, o etéreo ou maleable sempre foi asociado ao feminino, en cambio o ríxido, o constante, o firme, representou o masculino. Sobre todo nas miñas primeiras pezas eu quería mostrar o xénero como un abanico de posibilidades e non como algo binario, polo que mesturaba estes dous significantes, investíaos e combinábaos de forma que as esculturas non fosen nin home nin muller senón un híbrido; un corpo andróxino e aberto. Ademais, xogaba coa dozura das cores e as formas redondeadas, a dozura que achega tamén esta ductilidade e flexibilidade da espuma de almofada contraposta ao emprego de xenitais masculinos e femininos, ou á violencia do corpo fragmentado.
Esa homoxeneidade cromática que citabas, que como dis apréciase no conxunto das túas obras e adóitase mover nunha escala de tonalidades carne e rosadas, adquire maior peso cando se aplica á cerámica, conectada normalmente á terra. A que significados ou sensacións asocias neste caso a cor?
Eu quero que a cerámica sexa percibida como corpo e a forma máis directa é coa utilización de tons rosados. É certo que o barro fai alusións á corporalidade desde as lendas dun deus creador que nos modela e logo dános vida, pero certas cores fan que non haxa dúbida. Desta forma, utilizando este material dunha maneira concreta tamén renovamos a técnica. Tento utilizar unha linguaxe plástica contemporánea, revisitar a cerámica e renovala. Á vez, o rosa é unha cor inocente e agradábel; transmite certa proximidade que logo eu aproveito para contrarrestar con temas máis agresivos.
O método empregado, a ensamblaxe, propicia a exploración destes binomios?
A ensamblaxe é unha forma de traballar na que cabe todo, se sabes que elementos combinar e como combinalos podes crear miles de narrativas. Así que diría que si, que é o método máis práctico para a exploración xa non destes binomios soamente, senón para a exploración matérica.
Outra cuestión interesante que aflora no teu traballo é a maneira de materializarse. O amorfo, o orgánico, o abstracto e o figurativo intégranse e compleméntanse. É coma se partises dunha referencia ao real, a algo xa coñecido, para despois someter a mirada á súa deconstrución. Que formulacións formais e estéticas interésanche?
Traballo dunha forma moi intuitiva, case diría que infantil ás veces, partindo da idea de xogo cos materiais. Non me interesa unha referencia figurativa á realidade senón que guíome máis por sensacións ou por referencias non tan directas. Na miña obra percíbese que hai corpo pero non verás un brazo ou un pé. Interésame unha arte que enxalce as propiedades dos obxectos e aprovéitese das súas características estéticas para compor obras tridimensionais pero que teñen moito que ver coa pintura. Eu vexo a construción de esculturas como a composición dun poema, os espazos e as separacións cobran valor, os elementos disponse de maneira que unha peza teña certo ritmo; segundo a colocación e a combinación acentúanse uns significados implícitos ou outros.
Manexas conceptos como o fogar, o corpo, a idea de refuxio… para facer público o íntimo, aquilo que moitas veces non se conta e que queda relegado á esfera privada. Segue habendo algo de tabú en todo isto?
Non penso que haxa tabú nisto, eu falo da casa como espazo de refuxio e de intimidade, pero á vez como cárcere debido ás numerosas horas que leva o mantemento dun espazo habitado. É un tema que xa trataba Bourgeois. Non quero sacar ao exterior a intimidade, se non facer fincapé nesta serie de capas de refuxio que nos van recubrindo, empezando pola roupa, o portal de casa, a casa ou a habitación propia. Véxoas como capas que nos protexen pero á vez obrígannos a ter uns hábitos determinados.
Citas a Louise Bourgeois, coa que compartes certas temáticas e preocupacións e para quen a arte servía como canalizador das súas propias vivencias. Tamén hai un compoñente autobiográfico no teu traballo?
Sempre deixas un pouco de ti nas obras, aínda que sexa só porque vives en certa sociedade e iso vai determinar a túa forma de traballar ou os temas que vas tratar. Pero a miña obra non é autobiográfica, nin é unha forma de xestionar traumas. Falo máis ben das cousas que me preocupan ou que me atraen.
Os teus corpos están representados desde unha óptica que se fusiona nalgún punto co abxecto, co enrarecido. Como espectadores, sentímonos interpelados por esas formas estrañas que presentas á vez que nos produce rexeitamento a súa presenza. Que reaccións persegues xerar?
A idea é esa precisamente. Buscaba crear unha serie de esculturas doces, que lembrasen a peluches infantís, pezas que tiveses ganas de acariñar ou abrazar pero que á vez, nunha segunda mirada máis próxima, producisen ese rexeitamento do que falas. Ao utilizar xenitais ou fragmentos de corpo dentro deste imaxinario tan doce créase esta dicotomía. Ao final sempre me movo entre pares de opostos, tento manterme na liña divisoria.
En todas estas cuestións que comentamos maniféstase a idea de revisar os roles de xénero e de facer fronte aos estereotipos sociais lexitimados. Ás veces o fas de maneira evidente, unificando os órganos sexuais masculinos e femininos nunha mesma peza, outras trátase dunha sensación que subxace a través dos títulos ou dos obxectos empregados. Debemos ler a túa obra desde a reivindicación feminista?
Si, en case todas as miñas pezas hai discurso de xénero, eu son feminista e iso faise patente nas obras, nalgunhas máis e noutras menos, pero todas estas pezas andróxinas xorden efectivamente dunha preocupación polos roles asociados a cada xénero. Os refuxios, a pesar de estar habitados por corpos que non son masculinos nin femininos, tamén fan referencia ao rol de ama de casa porque actualmente permanecen certos estereotipos de conduta que deberían estar xa desterrados.
Na mostra Esa mujer, exposición individual que inauguraches recentemente na Fundación Granell, reflexionas sobre o caso Mónica Lewinsky. Desde este exemplo, poderíase abrir un debate sobre unha serie de cuestións como o abuso de poder ou o peso da cultura patriarcal sobre nosas propias decisións ou comportamentos, algo que moitas veces maniféstase de maneira sutil pero que é sintomático do noso contexto. Neste sentido, en que dirección enfocas a exposición? Esperas unha toma de conciencia por parte do público?
Este proxecto nace dunha empatía que sinto, penso que eu acabaría na mesma situación que ela se vivise as súas circunstancias. Dentro destas relacións nas que a desigualdade de poder é tan grande resulta, canto menos, complicado non satisfacer á figura case de semideus que representaba Bill Clinton nos 90. A forma en que a prensa e os medios xestionaron o tema e como ela foi humillada e culpada publicamente pola súa sexualidade e por vivila libremente paréceme suficientemente relevante como para mostrar unha relectura do devandito acontecemento. Hoxe en día esta situación séguese dando, pasaron 20 anos xa e a forma na que se entende a sexualidade feminina non cambiou demasiado, cambiaron as formas de castigala ou reprochala pero o problema de base segue practicamente igual.
O meu obxectivo é pór sobre a mesa esta historia outra vez, por que a maioría da xente non sabe o que pasou en realidade e seguiu a esta “masa” de xente que a xulga. Pór en evidencia que non se deben emitir estes xuízos sobre temas dos que non se sabe o suficiente, porque é moi cómodo e moi fácil caer neste tipo de situacións. Penso que hai que ser máis consciente do que se di en certas ocasións e as consecuencias que pode ter.
Actualmente estás a realizar a túa tese doutoral na Facultade de Belas Artes de Pontevedra. Sobre o traballo de investigación, Antoni Muntadas aseguraba, na charla que deu recentemente en casa dás Campás (A metodoloxía do proxecto) que “ten que haber un proxecto detrás de cada peza”. Gustaríanos coñecer o tema da túa investigación e saber de que maneira encaixas a práctica artística e a faceta investigadora.
A miña tese doutoral será sobre o obxecto doméstico na escultura contemporánea, quero analizar como artistas coetáneos utilizan este material e por que o utilizan. É dicir o tema da miña investigación vai completamente paralelo á miña práctica artística, cando te embarcas nun proxecto de tese é necesario que o tema che guste moito e eu persoalmente non sería capaz de ler sobre temas que non teñen que ver coa miña obra, porque é o que realmente me motiva. Respecto de xerar un proxecto con cada peza, unha investigación conceptual é o que dá corpo a unha peza, para min é o que fai que unha ensamblaxe sexa arte e non outra cousa.
Sobre isto que comentas do uso do obxecto doméstico na arte e os seus posibles por ques, gustaríame retomar a Louise Bourgeois para rescatar unha das súas afirmacións, que penso pode ser reveladora en varios puntos: “Sempre hai algo que nos estamos negando -o noso sexo, as ferramentas que necesitamos- porque ser escultor pode custar moi caro. Se consideramos que a arte é un privilexio en lugar de algo útil para a sociedade, temos que aforrar e sufrir pola arte, polo que amamos; temos que negarnos a nós mesmos en nome da arte. Eu sentía que tiña que aforrar o diñeiro do meu esposo en lugar de gastalo na escultura. Por iso, no comezo, usaba obxectos de descarte, algo que logo adquiriu un sentido poético, na medida en que o obxecto de descarte foise valorizando”.
Paréceme interesante esa frase, si. Define moi ben a miña situación respecto destes materiais. Facer escultura é caro e en realidade a madeira ou o metal non teñen tantas connotacións, é dicir, si que as teñen pero agora mesmo resúltame moito máis interesante a poética que reside nos obxectos ao alcance de todos. Cando empezas a facer obra a parte económica pesa moito, ata que non comezas a recibir bolsas ou axudas á produción tes que apañarte cos medios que tes a man e esa situación faiche discorrer moito, paréceme que foi o que máis me ensinou a carreira.
Moitas grazas Mar!