Licenciado en Belas Artes pola Universidade de Vigo, Félix Fernández completa a súa formación en danza contemporánea e performance con creadores do talle de Marina Abramóvic, Johannes Deimling, Elena Córdoba ou Esther Ferrer. Falamos dun artista que traballa desde o cruzamento entre disciplinas onde conectan o vídeo, a música, a danza e a performance, onde a experimentación continua e a exploración de novas linguaxes son un dos seus principais sustentos creativos. Interesado na reflexión sobre a realidade na que se inscribe, os seus traballos proxectan problemáticas comúns que se constrúen habitualmente desde a narración autoficcionada e que penetran no público espectador a través de diferentes capas de lectura.
Os seus traballos expuxéronse individualmente en espazos como o Museo de Arte Contemporánea da Fundación Gas Natural Fenosa (MAC) na Coruña, o Centro Torrente Ballester de Ferrol, o DA2-Domus Artium de Salamanca, o Museo Provincial de Lugo, a Galería El Museo de Bogotá (Colombia) ou o Centro Cultural de España de Montevideo (Uruguai). Gozou das bolsas de residencia Azala en Vitoria e no espazo DT de Madrid, e tamén foi galardoado co premio Encontro de Artistas Novos de Cidade da Cultura (Santiago de Compostela, 2014) e beneficiario da bolsa Gas Natural Fenosa, coa que realizou estancias en Berlín e Nova York. Como performer, participou en eventos como o Festival TNT en Terrassa, o Festival Corpo a Terra de Ourense, o Festival Escenas do Cambio na Cidade da Cultura, o Festival de Primavera en Danza do Teatro Rosalía de Castro (A Coruña), Performing ARCO en IFEMA (Madrid) e actuou en diferentes espazos como Matadero Madrid, o Center of Contemporary Art of Tel Aviv (Israel) ou o Instituto Cervantes de Toquio, entre outros.
Comecemos falando da implicación social das túas propostas, que exploran preocupacións compartidas partindo a miúdo de experiencias cotiás. Traballas co contexto que te rodea para despois extrapolalo ao resto. Simula unha sorte de ponte entre ti e as demais persoas, pero tamén entre o teu eu individual e o teu eu artista.
Eu realmente estou inscrito nun tempo e unha realidade moi concretas, son un artista do meu tempo e gústame ser así. Interésame facer reflexións sobre o que me rodea e creo que, dalgunha maneira, a todas as persoas pásanos esencialmente o mesmo aínda que con moitísimos matices. É dicir, cada persoa aborda unha problemática desde unha óptica, que é a subxectividade, e esta para min é moi interesante, como tamén ver como nos enfrontamos á vida cunhas circunstancias concretas: o que nos implica o tecnolóxico, o social, o turbocapitalismo no que estamos inmersos… Todas estas cuestións son preocupacións latentes tanto no meu traballo como no meu día a día. Para min arte e vida están completamente ligadas e non podo deixar de abordalas.
O teu corpo funciona como eixe principal. A túa imaxe, o teu retrato, aparece moitas veces intervido adquirindo diferentes roles que convidan a revisar conceptos de identidade e xénero e a repensar os estereotipos establecidos arredor do individuo. Como te sitúas e de que maneira canalizas estes discursos a través da práctica artística?
Eu empecei traballando coa identidade e creo que todos os artistas reflexionan sobre isto, pero algúns dunha maneira máis formal e outros de forma máis autobiográfica. Eu traballo desde o autobiográfico, pero gústanme moito a ficción e a autoficción: a construción de certos personaxes que me axudan a expresar cousas simbolicamente. Son personaxes que, polo xeral, sempre teñen como un algo que en esencia expresa algunha preocupación. Isto fai que sintetices esa forma de enfrontar a vida. En relación co xénero, como artista homosexual creo que se non fas caso ao que realmente es en esencia, estás a desaproveitar unha oportunidade, estás a interpretar unha especie de papel imposto por outros para que estean contentos os demais. Eu sitúome un pouco neste sentido. O xénero binario home-muller non pode funcionar no momento actual porque existen outras identidades ás que hai que mirar. Xa os gregos, incluso os indios norteamericanos en certas tribos, tiñan varias diferenciacións identitarias sexuais, falaban dunha gradación. Porque no fondo ese binomio hipermasculino e hiperfeminino acábanos encadrando en algo que moitas veces xera frustración. Femias alfa ou machos alfa non hai tantos, é unha construción estereotipada que responde a uns códigos moi marcados polo social. En moitos dos meus traballos fago referencia a iso. Cando a norma marca parece que estás obrigado a seguir esa norma e iso provoca que non esteas a escoitar as cousas que pasan interiormente. Eu non digo que non teñamos que estar inscritos no social, pero o social tense que adaptar a quen o habitamos e non ao revés.
Proxectos como Room4 (2015) e Composición en forma de escape para 4 dispositivos móviles y un monte (2014) aluden ao illamento do individuo nunha sociedade onde o mal uso das redes sociais nos conduce á dependencia tecnolóxica e á incomunicación. Aquí expós un futuro antiutópico, por outra banda moi propio de Black Mirror. En que momento nos situamos en canto ao uso das tecnoloxías?
Neste momento teño un dilema respecto diso. Ultimamente centreime moito en traballar coa distopía, creo que esta funciona a modo de aviso do terrible que pode chegar a ser unha deriva. Con todo, son dos que pensa que construímos a realidade na que vivimos e se estamos todo o tempo creando ese imaxinario distópico corremos o perigo de invocalo. Entón, non sei ata que punto estou a ser partícipe desa distopía, polo que decidín hai un par de anos empezar a positivar o discurso, a proxectar máis en cuestións arredor da utopía. En relación co illamento do individuo, penso que é algo moi sintomático que vai tocar fondo nalgún momento. Ogallá veña un cambio de tendencia deste individualismo extremo no que estamos, a pesar de estar todos hiperconectados en rede. As redes ben utilizadas poden ser fantásticas, o problema é cando proxectamos cara aí toda a nosa vida. Nese sentido valoro moito o contacto persoal. É complicado chegar a facer un bo uso e non un abuso. Penso que, ao final, todo consiste na aplicación que as persoas poidamos facer das ferramentas que temos. Ás veces somos nós mesmos os que acabamos chegando a ese futuro distópico pola nosa incapacidade de manexar o que temos ao noso alcance, que pode ser unha arma moi potente.
Encántame porque o creador de Black Mirror falaba de que é coma se fósemos nenos pequenos aos que deixaron sós a fin de semana na casa. Creo que estamos nun punto de experimentación e ás veces de descoñecemento dos perigos do mal uso das tecnoloxías, talvez como noutros momentos de revolución e descubrimento histórico como puido ser o lume. Por exemplo, en Room4 falo moito diso: son tres personaxes que están encapsulados no seu mundo individual e un deles ten un punto máis relacional-presencial, que é a través do cal sitúo a esperanza. En Composición en forma de escape o que propoño é unha fuxida, un individuo que tenta escapar e que é falsamente rescatado.
Ben, isto son como maneiras simples de ler os meus traballos. En case todas as miñas obras hai unha forma de lectura moi básica e despois outros subtextos. Encántame que haxa todas esas posibilidades de lectura, desde algo fácil que permita conectar de forma moi directa ata reflexións máis profundas, capas de contido situadas nos traballos como se dunha cebola se tratase, que se queres indagar máis podes chegar a cuestións máis sutís ou esenciais; cuestións que eu sei que están aí e que conforman todo o imaxinario. E todo isto ten que ver co meu interese pola mestura da alta e a baixa cultura, nun todo, que conforma algo moi democrático, porque penso que a arte non debe estar exclusivamente dirixida a un estrato social ou económico.
Dalgún modo esas capas das que falas, esa primeira lectura que é máis accesible a calquera persoa, pode chegar a enganchar e a provocar unha segunda lectura. Se como espectadores/as nos atopamos con algo que somos incapaces de descodificar, pode pasar que perdamos o interese, mentres que se se nos ofrece unha parte que xere esa empatía co público espectador pode orixinar un camiño máis longo.
Totalmente. A min encántame redescubrir novas formas dentro da narración e da estética, tamén me interesa a investigación sobre a propia linguaxe da arte pero son máis un autor de contidos. A nivel de forma son máis clásico, adoito recorrer á narración como elemento principal. A narración é unha ferramenta comunicativa fundamental que a arte contemporánea non debería refugar.
Outro dos aspectos determinantes na túa obra son a importancia da coreografía e o coñecemento da linguaxe corporal. Tras estudar na Facultade de Belas Artes de Pontevedra, fórmaste en performance e danza contemporánea con diferentes artistas. Como se comunican ambas as linguaxes e que achega cada unha?
Para min o corpo está moi presente no meu traballo, é a interface que temos para desenvolvernos nesta realidade; é o que nos dá o sustento para poder habitar neste espazo-tempo, e a coreografía é unha sucesión de diferentes eventos no tempo e no espazo. O feito coreográfico xa estaba inscrito dentro dos meus vídeos desde o principio e é algo que cada vez está máis presente no que fago, porque ten algo máxico. Interésame como se van presentando as cousas na secuencia temporal, entender como o corpo é capaz de comunicar por si só mediante os xestos, as posicións, o movemento, a enerxía… Da miña formación con todas as profesionais que tiven extraín algo de cada unha, gústame incorporar cousas doutras artistas e non teño ningún complexo en dicir que teño moitísimos referentes.
De feito, colaboraches con creadores de diferentes ámbitos, non só da danza, senón tamén do cinema ou da música. Moitas veces enténdese o traballo do/a artista plástico como o dun ente illado no seu estudo producindo para si mesmo, algo que non podemos aplicar no teu caso.
Non. É verdade que cada vez son máis híbrido, non me gusta encadrarme. Gústame explorar novas linguaxes e posibilidades e cando dedico tempo a un tema ou forma artística concreta logo procuro facer algo diferente. Non me parece negativo que funcione unha serie ou un estilo concreto dentro dunha demanda social, pode ser unha boa concesión comercial e non hai que perder de vista que os artistas tamén temos que alimentarnos e pagar facturas. Con todo, se só te limitas a facer o que pide o mercado, podes chegar a aniquilarte como artista. Habería que buscar un punto intermedio.
Deberían as artes plásticas tender máis a relacionarse e a abrirse a outras disciplinas?
Eu veño das artes plásticas, pero o meu desexo intrínseco desde pequeno era facer de todo. Encantábame facer programas de radio, inventarme cancións, facer obras de teatro… Penso que a arte contemporánea está moi ensimesmada, que hai algo de mirarse moito o embigo. Eu creo no termo creación contemporánea. Hai pouco lía unha entrevista a Peter Greenaway na que lle preguntaban como se definiría e dixo algo así como que aínda se estaba buscando. É unha persoa que non se quere encadrar ou limitar a un formato porque ten diferentes formas de expresarse. Tan lexítimo é que pase iso como que pase o contrario. Creo na hibridación, por exemplo o concepto de artes vivas, cobre un espectro moi amplo que cada vez vai ter máis peso. E cando falo de hibridación falo de interconexión. A creación contemporánea fala diso. Agora mesmo, por exemplo, estou fundamentalmente a crear música e a deseñar unha aposta para presentar esta música en directo. Os sons lévannos a paisaxes; paisaxes sonoras… Que diferenza hai entre iso e un cadro de Pollock, por pór un exemplo? Creo que todo está tan unido que se volve absurdo diferenciar. Que existan categorías non é malo pero que sexan permeables.
Falando de música, tes un alter ego, Jëan Fixx, co que actúas en diferentes salas e eventos e que ten tamén que ver co que acabas de falar da permeabilidade. Que puntos comparte e en cales se distancia da túa faceta como artista?
Jëan Fixx foi un personaxe estetizado como unha superestrela do pop que creei para un vídeo meu chamado Materialización para la eternidad (2013), e xerei unha publicidade falsa sobre este artista conseguindo que se publicasen algunhas recensións en diferentes medios sobre el. Propúxenlle ao meu amigo Rubeck sacar un lanzamento dese artista, démoslle unha identidade e naceu cun tema que Rubeck me prestou. Ao principio non pensaba que ese personaxe volvería ter vida, entendíao como un proxecto illado. Despois fixen unha performance na feira JustMad na que Jëan Fixx chegaba rodeado de gardacostas, e líase unha especie de nota póstuma sobre a súa morte. Un ano despois fixen unha performance que se chamaba Sesión de muerte y destrucción (2014) con oito cancións que falaban sobre o tema da morte. Utilicei a Jëan Fixx para picar as cancións e fixen unha acción na que bailaba interactuando coa música. Comprei unha controladora para facer a performance e deime conta de que realmente me gustaba moito aquilo e así empezou todo. Non foi algo premeditado, senón que se foi dando co tempo. Seguín facendo sesións coma DJ e xa dende 2018 me puxen a producir os meus propios temas e publiquei dous álbums curtos, Uncanny Valley (2018) e Globalizer (2020), e este ano o meu primeiro LP: 2084. Gústame moito traballar con música e son porque entro no campo da abstracción formal e isto libérame bastante da presión do conceptual.
Desde a unión de música e danza tamén xorde Technocracia. Que nos podes contar desta proposta?
Technocracia que é unha proposta escénico-participativa da Compañía Funboa Escénica que creamos Cris Balboa, Manuel Parra e mais eu, para abordar a festa como lugar de comuñón, como lugar de reprogramación mental e de ruptura co cotián, onde o techno, o movemento e a masa se xuntan para xerar unha práctica colectiva onde bailar xuntas co público. Esta proposta en clave de site-especific naceu da necesidade de suar xuntas despois do confinamento, e xa percorremos de norte a sur a península con esta aposta tan arriscada onde a enerxía do público é tan necesaria para que se leve a cabo como a que nós poñemos en cada experiencia.
Desviando o tema cara ao plano máis formal dos teus traballos, nas túas primeiras pezas apréciase unha tendencia máis barroca en canto á escenografía que despois se vai depurando. Houbo unha evolución en canto á linguaxe, a narración e a sofisticación das túas obras.
Curiosamente, sempre me considerei unha persoa bastante minimal e creo que tendo cara a iso pero é verdade que ás veces paso ao outro lado. Interésame o minimalismo esteticamente e o «menos é máis». Pero vivimos nun momento moi barroco a nivel histórico, cheo dunha variedade tan grande de imputs e estímulos que fai que finalmente traballemos sobre iso. Pero non me gusta o que representa o barroco a nivel sintomático. E, si, recoñezo que os meus traballos son cada vez máis sofisticados. Creo que os artistas adoitamos ser máis frescos a nivel de linguaxe ao principio e cando empezamos a madurar a nosa linguaxe vólvese máis refinada. Agora todo o que fago pénsoo moito máis, co cal os procesos de produción son moi diferentes e máis elaborados que os traballos do principio. En todo caso, sempre estou reformulando o que estou a facer e non descarto cambiar de rumbo nun momento dado.
Outro punto do que nos gustaría falar é o do teu perfil como xestor ou mediador cultural. Formas parte do Colectivo RPM (A Coruña) desde o que buscades construír ferramentas comúns de práctica e reflexión colectiva sobre o territorio no que vivimos. A través de RPM realizastes proxectos entre os que destacan as Residencias Paraíso, para potenciar as artes do movemento en Galicia. Como nacen e que necesidades cobren estas residencias?
Para min formar parte do Colectivo RPM é unha bendición, traballo con xente á que admiro e coa que é moi estimulante traballar. E en relación coas Residencias Paraíso creo que estamos a facer un traballo contextual tremendamente necesario; facemos o deseño do proxecto pero tamén actuamos como mediadores, colocándonos entre a institución e os artistas para que os proxectos culturais en relación coas artes do movemento en Galicia poidan ser posibles, dotando de recursos para a creación contemporánea e a investigación, facendo unha aposta polo que é o traballo artístico desde o proceso. Estamos a tecer unha rede de espazos cómplices, teatros, auditorios e centros culturais, nos que antes non se adoitaban facer residencias artísticas. Colectivo RPM naceu dunha gran vontade de traballo para a comunidade. Estamos a facelo porque realmente cremos que é algo necesario e que repercute positivamente na situación cultural galega e na nosa conexión co resto do territorio español.
Outro aspecto que traballades é a relación coa comunidade local. No proxecto Campo magnético (2015) foi interesante como a experiencia de visualización xerou un ambiente que chegou a contaxiar o público.
De feito, Colectivo RPM naceu con Campo magnético. Xa traballaban xuntos Caterina Varela, Alexis Fernández (Maca), Rut Balbís e Andrea Quintana, e decidiron encargarme dirixir unha acción para traballar cunha serie de bailaríns da cidade. Eu fixen unha reflexión sobre o colectivo, o comunitario, e pensamos en convocar persoas de diferentes ámbitos da danza para crear unha acción conxunta. Primeiro publicitamos o evento por toda a cidade e fóronse xerando moitas ganas de ver iso que ía pasar. Fixémolo no barrio da Sardiñeira, un sitio onde non é habitual que sucedan esas cousas. Queriamos que fose algo deslocalizado, que non fose no centro da cidade, e conseguimos que acudise moita xente do barrio. Foi algo moi bonito e creo que temos que volver crear outra experiencia colectiva do mesmo tipo. Houbo unha implicación emocional por parte do público que creou moita enerxía e logramos que a xente entrase dentro diso.
Imaxino que tamén vos favoreceu o feito de que fose un proxecto horizontal, ao ar libre, sen bancadas… Dalgunha maneira a xente séntese máis interpelada.
Si, son necesidades das novas formas de representación. Nos teatros fálase moito de que ten que haber certas modificacións espaciais, que as bancadas se poidan cambiar de lugar, etc. A creación contemporánea esixe moitas veces outra maneira de mirar.
Para rematar, gustaríanos que nos falases dos teus últimos proxectos, que sabemos que son moitos!
Veño de publicar no selo discográfico «Ruido de Fondo» como Jëan Fixx o meu álbum 2084, que é unha epifanía de corte electrónico composta por dez temas que busca a nosa capacidade de imaxinar outros futuros posibles, propoñendo un son baseado na mestura do dixital e o orgánico e que presenta un mundo cambiante en constante evolución. Agora mesmo estou a deseñar un directo para amosar todo este traballo onde o visual tamén terá unha parte fundamental, ademais de ter editado tres videoclips para as cancións «Planeador», «Run to the rescue» e «Shocking dancers».
Tamén estreei este ano no Teatro Rosalía de Castro da Coruña Constantes do porvir, que é un espectáculo interdisciplinario que mestura danza, performance, espazo audiovisual e música electrónica, e que busca atravesar os desexos e intuicións da nosa sociedade en relación co tempo futuro, ese espazo-tempo anticipado onde non só nos proxectamos, senón tamén onde evadimos a nosa responsabilidade do tempo presente.
Moitas grazas Félix!