Entrevista a Rut Massó

O traballo de Rut Massó desvélase entre o oculto e o manifesto, a través dun proceso de códigos e revelacións que asumen múltiples formas de habitar a pintura. Como nun xogo de binomios, os seus procesos resólvense nese espazo intermedio entre a reflexión e a intuición, revisando tanto acontecementos histórico-científicos como xéneros artísticos para incorporalos a un imaxinario persoal. Territorio e ser humano, paisaxe, humor e drama mestúranse nos seus lenzos compondo unha factura que recolle o figurativo e o abstracto nun coidadoso exercicio de contrastes cromático-lumínicos que nos fan transitar por un universo infestado de misterios e interpelacións.

Pertencente á primeira promoción de licenciatura da Facultade de Belas Artes de Pontevedra, desde 1997 fixou a súa residencia en Múnic integrándose na escena artística alemá. Alí realizou diversas mostras individuais en espazos como Artothek, CAS Center for Advanced Studies, Knust x Kunz+, Die Änderei, ou Galerie Goethe 53, proxectos individuais como recentemente Pangea-Atlantik en Lenbachplatz, así como proxectos colectivos entre os que destacan o offspace XXXVIII, en activo desde 2019. A súa presenza en Galicia segue patente a través de exposicións como Vanitas, Galería Artificial (Madrid, 2008); Romántica Sinapsis, Galería Sargadelos (A Coruña e Santiago, 2009); Waldmetall, Galería Lilliput (Vigo, 2013) e a máis recente, Blaue Stunde / Hora Azul en SVT Espazo de Arte (Vigo, 2019).

Desde o inicio da túa carreira apostaches pola pintura dun modo determinante, experimentando diversos formatos, soportes e técnicas. Terá sido un proceso de descubrimentos e revisións da linguaxe, fálanos da túa relación coa pintura.

A pintura non deixa de sorprenderme, ten unha combinación boísima de reflexión e espontaneidade que abre constantemente a linguaxe. O medio interésame porque é moi sinxelo, unha superficie bidimensional, onde suceden cousas inesperadas que aportan ás ideas diferentes niveis de abstracción, xa sexan formais ou conceptuais. É un proceso aberto, que abarca por unha banda o polo máis consciente, analítico, e por outro o intuitivo, a reacción. E é inesgotable.
O lenzo é un espazo e a forma de abordar ese espazo é o que foi cambiando cos anos. Habiteinos de moitas formas. Nas últimas obras o espazo é o habitante, son paisaxes condensadas, e os seus compoñentes son os protagonistas.

Nos teus últimos traballos falas de Pangea, ese “supercontinente” formado como resultado do movemento das placas tectónicas, que uniu todos os continentes nun para despois ir fracturándose até chegar á situación actual. Que che impulsou a traballar sobre Pangea desde a linguaxe artística?

Pangea é unha combinación do concepto de paisaxe coa idea de orixe, son paisaxes temporais. A conexión do espazo co tempo é clara, á vez que xa de seu abstraída. As dimensións son descomunais, millóns de Km² e de anos, un espazo de tempo case impensable ao que hoxe accedemos con cifras. Non deixa de ser unha fantasía científica, o espazo e tempo relativízanse.

A nivel formal, nesta última serie apréciase maior tendencia á abstracción e a xeometría, así como certo arrefriado na paleta cromática. Ten que ver coa forma de materializar estas formacións xeolóxicas?

No cromático non hai conexión directa coa xeoloxía, pódese dar casualmente. Pero si con outros compoñentes de paisaxes como os degradados horizontais, que opticamente relaciónanse con espazos abertos aínda cando a escala cromática sexa moi libre. Ao ser Pangea unha reformulación da representación pictórica da paisaxe baseada na redución dos seus compoñentes, cada elemento visual está condensado. Os módulos Pangea son formas abstractas que concentran a escisión, o movemento e o enorme peso do supercontinente. A forma fai visible o seu propio proceso de formación.

A idea de Vanitas subxace en moitas das túas obras. Trátase dun xénero moi desenvolvido ao longo da Historia da Arte, que enfronta o sentido da vida e a morte reflexionando sobre a insignificancia dos praceres mundanos. Desde o barroco, pasando polas vangardas e a arte contemporánea, esta idea foi revisada e interpretada. Cal é a túa perspectiva e de que modo buscas plasmalo no lenzo?

En moitas das miñas obras subxace a idea de tempo, enfocado desde diferentes perspectivas: futuro, pasado, final, orixe, circular, lineal, puntual… Neste sentido, Vanitas enfoca o final do tempo lineal e Pangea a orixe mesturada co futuro.
O motor de Vanitas era darlle un xiro ao xénero tantas veces traballado por artistas. Fíxeno a través da luz, acendendo a vela nas tebras, partindo da tamén clásica idea de pintar a escuridade. A idea de límite interésame; levar a pintura a un extremo.

No sentido de reformular as súas connotacións tradicionais?

Pode suceder que eu reformule conscientemente algunha connotación tradicional se o traballo lévame a iso, pero iso é puntual. Refírome ao extremo inherente á miña estrutura de traballo, que aflora en ámbitos distintos. No exemplo de Vanitas abordei un espazo onde en teoría non hai nada visible. As tebras, como a fin, a nada, non son visuais. Interésame o límite como concepto porque marca unha fronteira imaxinable que dá paso a moitas posibilidades: máis aló do comprensible, do recoñecible, da aparencia, do discurso, do sentido, do control… máis aló de algo. Abre preguntas e revolve conceptos, a reformulación é continua.

Seguindo con este concepto, nas series realizadas entre 2006 e 2011 recolles toda unha simboloxía onde elementos tan icónicos como as caveiras ou as velas conviven con personaxes integrados nunha sorte de bosques ou espazos perdidos. Temos, por unha banda, as alusións clásicas ao bodegón, pero tamén se dan reminiscencias ás pinturas negras de Goya ou aos universos de Leonora Carrington.

É unha combinación das miñas visitas ao Museo del Prado e o humor dos Neue Wilde, cun toque surrealista. Tamén hai expresionismo, pintura naif, romántico, románico, medieval, ruínas, ciencia ficción, contemporáneos… A relectura de formas de representación coñecidas da historia da arte é constante, e as influencias son innumerables. Todas as exposicións visitadas fan madeixa. As obras de calquera disciplina artística que me entusiasmen ou impresionen a algún nivel saen despois no meu traballo, mesmo anos máis tarde. Ás veces tamén descubro a posteriori afinidades con obras que non coñecía, parece ser que non podemos evitar tecer isto todos xuntos.
Claro que as conexións son moito máis amplas, non se reducen á arte ou á cultura. O contexto físico, político e histórico xogan o seu papel, cada vivencia ten o potencial de filtrarse na obra.

Hai unha interesante evolución ao longo da túa traxectoria, na que o figurativo vai dando paso a un perfil máis abstracto onde, á súa vez, mantéñense conceptos que estaban desde o principio. Construíches algo así como unha figuración informe, moi persoal.

Iso é moi interesante, pouco podo engadir. O figurativo deu paso a unha especie de singularización de xenéricos, a concretar o abstracto, ou abrir planos de ideas. Máis que con figuras traballo con correlacións.

Tamén hai algo baconiano nos teus retratos, presentas composicións que non seguen os códigos tradicionais pero que nos axudan a captar outras sensibilidades e das que emanan ás veces sensacións de angustia.

Que non se esqueza o humor, os opostos van da man. Luz e escuridade, orde e caos, movemento/quietude, peso/lixeireza, pasado/futuro… os contrarios non existen illados, son gradacións do mesmo. Bacon tamén combinaba opostos. As súas visións de retratos son fascinantes, constrúe destruíndo. Eu tamén desmonto pero con outros códigos máis enfocados a abstraer, ou descubrir, no sentido de retirar o que cobre, o evidente. Ou cubrilo con paradoxos, como Retrato con casco.

Na túa obra o retrato e a paisaxe cohesionan, deixan de ser xéneros independentes e tipificados para abrazar as súas conexións. Penso en pezas como Waldportrait_Forest portrait (2015) ou Landscape portrait (2017), entre outras. Agrupando a paisaxe baixo a consideración de “Retrato” sinalas certa personificación. Ao observar estes cadros, acompañados dos seus títulos, como espectadores percibimos unha abordaxe moi estreita do binomio ser humano/natureza. Como o expós?

Non son tanto personificacións como mesturas de niveis, hai unha desorde das percepcións. Pódese dar unha fusión do individuo co espazo como en Forest portrait, ou co contexto dunha acción como en Diving portrait, ou só cun contexto como Night portrait. Tamén pode xurdir de cuestións, como en Landscape portrait a da interpretación. Neste retrato o que normalmente sería o rostro vólvese o horizonte, e o espectador o mira desde unha gruta. É un cambio de enfoque. O retrato aquí non fala de quen está representado ou de quen o realizou, senón de quen o interpreta.
Esta involucración do espectador está tamén presente noutras obras, como Homo Erectus, unha pintura de teito presentada nun cuarto de paredes espidas cun espello inclinado no chan. Noutras a reflexión da luz cambia segundo a posición espacial do espectador, como Grupo en vela, a instalación de Milky Way, ou traballos con aluminio.

Buscas que o público estableza unha conexión conceptual entre o título e a imaxe?

Si, é parte da obra. Nos títulos alterno idiomas como usualmente me comunico, en xeral non os combino pero fago algún híbrido Urpicknick. Os xogos de palabras son intraducibles como Retrato en vela en español, en alemán Flutlicht (foco) separado nunha visión máis costeira de Flut-pleamar e Licht-luz, ou posibilidades de combinacións de nomes como Waldmetall ou Abendpizza.

Doutra banda, as cores e o trazo áxil e dinámico xogan un papel determinante. Tamén se percibe un minucioso traballo lumínico que adoita ter un aliado na técnica do claroscuro. Como é o proceso de traballo neste sentido?

A luz é moi importante no meu traballo. Empecei a analizala en Vanitas no 2007-08 investigando a técnica do claroscuro e desde entón asentouse na miña obra. En todos estes anos desenvolvín un método de estudo da luz que mantén unha estrutura similar extrema, aínda cando os resultados non aluden ao barroco. A corporeidade da miña obra é lumínica. As análises, que sigo facendo, leváronme a un punto no que a luz se pode materializar na pintura máis libremente.

Vives en Múnic desde hai anos. Nalgunha ocasión comentaches que existen grandes diferenzas entre o contexto en Alemaña fronte ao que sucede en España. Como se valora alí a escena artística?

A escena artística ten enerxía, está activa e hai iniciativa. Aquí hai máis apoio e infraestruturas que o permiten, como a seguridade social para artistas, Atelierhäuser (Cité d´artistes), axudas estatais para o aluguer do taller os primeiros anos… Isto fai posible que os artistas estean máis presentes na sociedade. Tamén organizan proxectos colectivos nos propios talleres ou apropiándose de locais baleiros. Un grupo de cinco baixo o nome XXXVIII, organizamos xa varios eventos cunha media de 70 artistas por exposición, nacionais e internacionais, sen apoio financeiro. E non só funciona, tamén contaxia. A escena créana os propios artistas.

En maio de 2019 inaugurabas a mostra Blaue Stunde/Hora azul en SVT Espazo de Arte, en Vigo. Tratábase dun proxecto simultáneo coa galería Artothek & Bildersaal de Múnic. Como xorde a idea de conectar espazos e contextos tan diversos e cales foron os resultados?

Múnic e Vigo son as dúas cidades que actualmente combino e sempre quixen darlle forza a esta ponte, persoal e profesionalmente. A exposición na Artothek de Múnic chamábase Retrovisor, en español, e Blaue Stunde era a exposición en SVT Espazo de Arte. Presentamos o catálogo impreso en Múnic durante a exposición de Vigo. En xullo de 2020 realicei outro cruzamento, Pangea-Atlantik, arte no espazo público, con carteis de gran formato da praza Lenbachplatz de Múnic. O proxecto unía dous puntos xeográficos de orientación idéntica, unha posta e unha saída do sol galegas desprazadas a Múnic. Baixo os carteis brindamos o grupo que debería xuntarse en Galicia, viaxe cancelada pola pandemia.

Para rematar, lembrar que pertences á primeira promoción de licenciados da Facultade de Belas Artes de Pontevedra. Este ano 2020 a facultade cumpriu 30 anos, foi crecendo e actualizándose. Sería unha bonita homenaxe se nos contases algunha anécdota ou recordo deses primeiros anos.

O primeiro ano da facultade estabamos na escola de enfermaría. Eramos un puñado de estudantes de todas as idades famentos de infraestrutura, cunha máquina de café nun corredor frío, un par de aulas con cabaletes, e un modelo masculino na clase de debuxo que non se sacaba o calzón estampado de avións.

Moitas grazas Rut!